نگاهی مختصر به روابط سیاسی دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قرقیزستان

 

اطلاعات کلی

قرقیزستان تا زمان پیروزی کمونیست‌ها در شوروی سابق در سال 1917 بخشی از ترکستان روسیه تزاری بود و در سال 1926 به عنوان یکی از جمهوری‌های اتحاد جماهیر شوروی معرفی شد.

پس از فروپاشی شوروی و استقلال قرقیزستان در سال 1991 عسگر آقایف، رییس حزب کمونیست این کشور، قدرت را به دست گرفت و تا سال 2005 بر مسند قدرت بود. آقایف در این سال با انقلاب مردم از قدرت کنار زده شد و به روسیه پناهنده گردید و قورمانبک باقیف طی انتخاباتی به ریاست جمهوری رسید. باقیف نیز اواخر سال 2010 به دنبال یک انقلاب مردمی سرنگون شد و خانم رزا آتونبایوا تا پایان سال 2011 در راس دولتی موسوم به دولت موقت، ریاست جمهوری قرقیزستان را برعهده داشت. پس از او الماس بیک آتامبایف (رهبر حزب سوسیال دمکرات) برای یک دوره 6 ساله به ریاست جمهوری انتخاب گردید (از ابتدای 2012 تا پایان 2017) آتامبایف اولین رییس جمهوری این کشور است که توانست دوره ریاست خود را به پایان رسانده و طی روندی مسالمت آمیز (انتخابات ریاست جمهوری اکتبر 2017) قدرت را به رییس جمهوری منتخب مردم سورونبای جئین بکوف (از حزب سوسیال دمکرات) تحویل دهد تا اینکه در اکتبر سال 2020 طی اعتراضات و حوادثی صادیر جاپاروف قدرت را به صورت موقت در دست گرفت و نهایتا طی انتخابات ژانویه 2021(با مشارکت 39/75 درصدی مردم و کسب آرای 79/84 درصد) رسما به عنوان رئیس جمهور قرقیزستان انتخاب گردید.

قرقیزستان در میان کشورهای منطقه آسیای مرکزی تنها کشوری است که دارای یک دمکراسی نسبتا واقعی و قوای مجریه و مقننه منتخب مردم است و به همان نسبت از یک فضای مناسب سیاسی اجتماعی در مقایسه با همسایگان خود برخوردار می‌باشد.

اطلاعات پایه:

 شاخص های عمومی:

- نام رسمی: جمهوری قرقیزستان (KYRGYZSTAN)

- زبان رسمی: قرقیزی و روسی

- پایتخت: بیشکک (جمعیت 1 میلیون و 88 هزار و 900 نفر)

- جمعیت: 6 میلیون و 636 هزار و 803  نفر شامل حدود 720 هزار  نفر مهاجر کار (عمدتا در روسیه ) در سال 2020 که با توجه به پاندمی‌کرونا کمتر شده است.

-  شهرهای بزرگ: بیشکک و کاراکول (شمال)، اوش و جلال آباد (جنوب)

- مساحت: 199 هزار و 951 کیلومتر مربع

- رشد جمعیت: 1/67 درصد

- جمعیت شهرنشین: 34 درصد

- دین: مسلمان (اغلب حنفی): 82 درصد، مسیحی (اغلب ارتدکس): 16 درصد، سایر موارد: 2 درصد

- گروه‌های نژادی: قرقیز: 74 درصد، ازبک: 14درصد، روس 5/14 درصد، دونگان: 1/14 درصد، اویغور: 0/91 درصد، تاجیک: 0/89درصد، سایر موارد: 4 درصد

- موقعیت جغرافیایی: آسیای مرکزی (غرب چین، جنوب قزاقستان، شمال تاجیکستان و شمال شرق ازبکستان)

- همسایه‌ها: قزاقستان، شمال/ ازبکستان، غرب و جنوب غرب/ تاجیکستان، جنوب و جنوب غرب/ چین شرق

- طول مرزها: 4675 کیلومتر (چین 1084، قزاقستان 1241، ازبکستان 1378 و تاجیکستان 970 کیلومتر)

- آب و هوا: ارتفاعات (تین شان) سرد و خشک، جنوب غربی (دره فرغانه) نیمه گرمسیری، منطقه دامنه شمالی: معتدل

- تقسیمات کشوری: دارای 7 استان شامل چوی، ایسیک کول، نارین، تالاس، اوش، جلال آباد، باتکن

- نرخ با سوادی: 99/6 درصد

- امید به زندگی: 72 سال (مردان 68 زنان 76)

سیاست و حکومت:

رئیس جمهور (صادیر جاپاروف2026 – 2021) با رای مستقیم مردم برای یک دوره 5 ساله انتخاب می‌شود. نخست وزیر (عاقلبک جاپاروف  از آوریل2021) توسط حزب یا ائتلاف احزاب حاکم که در مجلس بیش از 50 درصد تعداد نمایندگان (حداقل 46 نماینده از 90 نماینده) را داشته باشند پس از پیشنهاد رئیس جمهور انتخاب می‌شود. نخست وزیر اعضای کابینه را به پارلمان معرفی کرده و پس از تایید پارلمان این لیست توسط رییس جمهور امضا می‌شود. رییس کمیته امور دفاع (وزیر دفاع) و رییس کمیته امنیت ملی توسط رییس جمهور تعیین می‌گردند.

پارلمان:

مجلس ملی جمهوری قرقیزستان 90 کرسی دارد. نمایندگان با رای مستقیم مردم برای یک دوره‌ 5 ساله انتخاب می‌شوند. دوره فعلی از اکتبر 2021 شروع شده است. در حال حاضر بیشترین کرسی پارلمان قرقیزستان از 6 حزب آتاجورت، پارتیا ایشنین، اینتماق، آلیانس، بوتون قرقیزستان و ایمان نورو مجموعا با 54 نماینده تشکیل شده است. تعداد کرسی‌های 6 حزب اصلی تشکیل دهنده پارلمان فعلی عبارتند از:

- آتاجورت: 15 نماینده

- پارتیا ایشنین : 12 نماینده

- اینتماق : 9 نماینده

- آلیانس : 7 نماینده

- بوتون قرقیزستان : 6 نماینده

- ایمان نورو : 5 نماینده

بخش سیاسی( روابط دوجانبه )

روابط با جمهوری قرقیزستان بدلیل برخورداری از اشتراکات تاریخی و فرهنگی و واقع شدن در حوزه تمدنی ایران و مسیر جاده ابریشم برای جمهوری اسلامی ایران واجد اهمیت تلقی می‌شود. پس از فروپاشی شوروی سابق، در سال 1991 و استقلال جمهوری قرقیزستان، ایران جزء اولین کشورهایی بود که استقلال این کشور را در تاریخ 30 آذر 1370 مطابق با 21 دسامبر 1991 به رسمیت شناخت. متعاقبا در تاریخ 20 اردیبهشت 1371 موافقتنامه برقراری روابط بین دو کشور به امضاء معاونین وزرای خارجه دو کشور رسید و در مهر ماه 1371 (1992) سفارت جمهوری اسلامی ایران در بیشکک فعالیت خود را آغاز کرد. سفارت قرقیزستان در تهران نیز 4 سال بعد در اردیبهشت 1375 (1996) در تهران افتتاح گردید.

پس از وقوع انقلاب 2010 و سرنگونی حکومت باقی اف و روی کار آمدن دولت موقت، جمهوری اسلامی ایران اقدام به حمایت سیاسی از دولت جدید و ارسال دو محموله کمکهای بشردوستانه نمود. جمهوری اسلامی ایران و قرقیزستان در سازمانهای همکاری اقتصادی اکو، سازمان همکاری‌های اسلامی، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همچنین سازمان همکاری شانگهای عضویت دارند.

 تبادل نظر میان دو کشور همواره در سطوح مختلف ادامه داشته است. بررسی فهرست دیدارهای رسمی مقامات دو کشور نشان دهنده علاقمندی دو کشور به گسترش روابط سیاسی و اقتصادی در زمینه‌های مورد علاقه است. روسای جمهوری اسلامی ایران (و رییس مجلس شورای اسلامی) در دوره‌های مختلف به شرح زیر به قرقیزستان سفر کرده اند و اراده مقامات عالی دو کشور همواره برتوسعه روابط استوار بوده است.

- جناب آقای‌هاشمی رفسنجانی در سال 1372 (1993)

- جناب آقای خاتمی در سال 1379 (2000)

- جناب آقای احمدی نژاد در سال 1386 (2007)

- جناب آقای لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی 1390 (2011)

- جناب آقای روحانی در سال های 1392 و  1395 و 1398(2013 و 2016 و 2019)

*در سال های 1392 و 1398 جهت شرکت در نشست سران شانگهای

سفر سال 1392 جناب آقای روحانی رییس جمهوری به بیشکک به منظور شرکت در نشست سران شانگهای (اولین سفر خارجی روحانی) و دیدار با آتامبایف رئیس جمهور قرقیزستان و متقابلا سفر شهریور ماه 1394 آتامبایف به تهران و امضاء 8 سند دوجانبه و همچنین دیدار رسمی جناب آقای روحانی رئیس محترم جمهوری در دی ماه 1395 از قرقیزستان انجام شد. در این سفر وزرای خارجه، کشاورزی، نفت، رئیس کل بانک مرکزی و رئیس اتاق بازرگانی رئیس جمهوری را همراهی نمودند. طی سفر اخیر دکتر روحانی 6 سند همکاری بین دو کشور به امضاء رسید.

مرور کلی سفرهای مقامات دو کشور به قرقیزستان و ایران از سال 1400:

- سفر جناب دکتر ظریف وزیر امور خارجه - فروردین 1400

- سفر جناب تالانت مامیتوف رئیس مجلس وقت قرقیزستان به تهران جهت شرکت در مراسم تحلیف ریاست جمهوری – مرداد 1400

- سفر جناب دانیار امانگلدی یف وزیر اقتصاد و تجارت جمهوری قرقیزستان به تهران و بندرعباس – آذر 1400

- سفر جناب طلعت بیک مصدق اف معاون رئیس جمهور در شورای امنیت ملی قرقیزستان به تهران – دی 1400

- سفر وزیر جهاد کشاورزی ، جناب دکتر نیکبخت به قرقیزستان برای برگزاری سیزدهمین اجلاس کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی - مهر 1402

- سفر جناب دکتر مخبر معاون اول رئیس جمهور به بیشکک جهت نشست نخست وزیران سازمان همکاری شانگهای - آبان 1402

- برگزاری ششمین دور رایزنی‌های سیاسی وزارت خارجه‌های دو کشور با حضور جناب دکتر باقری معاون سیاسی وزارت خارجه در بیشکک - بهمن 1402

- حضور جناب دکتر احمدیان دبیر شورایعالی امنیت ملی در بیشکک جهت مذاکرات دوجانبه و حضور در نشست منطقه ای دبیران شورای امنیت ملی در خصوص افغانستان- بهمن 1402